Piše: Aleksandar Novović

Oni koji navodno baštine evropske vrijednosti, u neprestanom su čudu kako se poslednjih godina kontinuirano stvaraju desni, te populistički režimi u Evropi, nikako ne postavljajući pitanje kako je moguće da za to postoji toliko prostora. S druge strane, lijeva Evropa danas izgleda kao oni intelektualci ljevice koje je opisivao Kundera, kako u Velikom maršu, protestuju protiv komunizma, rame uz rame sa američkim intelektualcima i filmskim zvijezdama.

BBC je, i o formalnom preuzimanju vlasti i formiranju Vlade Đorđe Meloni, prije nedjelju dana napisao ,,Dogovor za 11 minuta – prva desničarska vlada od Drugog svetskog rata“. Međutim, treba biti realan. Možda Italija ima prvi put ekstremno desnu vladu od drugog svjetskog rata, ali zaisgurno joj to nije prva desna (umjereno desna, vlada desnog centra) u pomenutom periodu.

U svakom slučaju, pomenuti događaj je stavio tačku na nevjericu u vezi sa činjenicom da (još) jedna (ekstremno) desničarska stranka u Evropi preuzima vlast. Posle Poljske, Mađarske, Švedske, karta (desne) Evrope izgleda sve popunjenija, a kod distanciranih posmatrača i onih (koji misle da su) na drugoj strani ideološkog spektra, više se plače nad ovom činjenicom nego li što se postavlja pitanje ,,otkud desnica tako dominira Evropom?“.

Jedan od odgovora, vjerovatno previše uprošćen za uši prefinjenih analitičara i pratilaca politike je: ,,Desnica vlada, jer ljevice nema“.

I zaista, koliko nas uzima u obzir činjenicu da ljevica nikad nije ni bila dobrodošla na starom kontitentnu. Često su lijeve ideje, pogotovo po pitanju prava radnika, pakovane u razne reforme, ali eksplicitna ljevica je bila uglavnom u underground-u ili udaljena na istočnim i jugositočnim marginama Evrope i to pod autoritatrnim režimima.

Režimi sa kranje lijeve strane su zaživjeli samo tamo gdje tradicionalne monarhije nisu bile ,,utemeljivačice“ Evrope; i u zemljama koje nisu održavale moć na kolonijalnom i postkolonijalnom nasljeđu. Sve zemlje – monarhije – danas po ,,vokaciji“ ustavne, sa demokratskim uređenjem, a koje su perjanice i Evropske unije, plašile su se bauka ljevice. Ipak, kao ukras, poput malih šnaucera, u svom dvorištu su zadržali socijaldemokratiju kao ikebanu kontrateže i ljevice. 

Sljedstveno pomenutom, najveći generator desnih kretanja poslednjih petnaestak i više godina (a za strožije komentatore od 1989. godine) je Evropska Unija sa svojom politikom, na koju desni ešalon reaguje, bilo da dolazi iz revolta glasača, odgovara na supranacionalne politike, bilo da je u pitanju tradicionalno tle desnice.

Evropa, po sebi, je uvijek bila desno. Revoluciju u Rusiji nije dobro podnijela, komunističke režime još manje, a kraj hladnog rata je slavila radujući se padu komunističkog i socijalističkog poretka i lijevog bloka u istočnoj i jugoistočnoj Evropi.

U međuvremenu, na temeljima tradicionalne socijal-demokratije, kreirala je ideološki hibrid koji se u najširem značenju može zvati Ljevica, koji je, izuzev u par zemalja, u praksi, uglavnom igrao marginalnu, eventualno, korektivnu ulogu, najviše kroz neku obećanu, ali nedosanjanu progresivnu perspektivu u kojoj smo svi jednaki, čija se sva ljudska prava poštuju… međutim, najdesnija stvar – kapitalizam i interesi krupnog kapitala onih 1% najbogatijih i najuticajnijih – iako ovoj viziji stoji na putu, ne propituje se.

Danas, lijeva Evropa izglada kao oni intelektualci ljevice koje je opisivao Kundera kako u Velikom maršu, protestuju protiv komunizma, rame uz rame sa američkim intelektualcima i filmskim zvijezdama.  Takva ljevica, pogotovo u civilnom sektoru, danas živi od donacija koje mahom dolaze od umjereno desnih donatora (eventualno desnog centra), a zasigurno od onih konzervativnih i nerijetko najbogatijih na svijetu.

Zato se današnja ljevica najmanje bavi radničkim pravima i takozvanom radničkom klasom – danas srednjim slojem i prekarijatom – jer ova borba bode direktno u rebra evropskog konsenzusa koji su nametnule političke i ekonomske elite, pa imamo slučaj da radnici u u Francuskoj više tipuju na Mari Le Pen nego li Žan Lik Melanšona. Dakle, ono što je danas ,,lijevo“ u Evropi, je samo liberalnija i progresivnija varijacija desnog, eventualno centrističkog koji samo stremi zamjeni uloga u očuvanom statusu quo.

Kako piše Vladimir Todorić, za Peščanik, ljevica je nekad ,,mogla da se ,,švercuje“ pričom o federalnoj Evropi, „evropskim vrijednostima“ i težnjom ka većoj integraciji” (što je kod nas i dalje aktuelno). Međutim,  krahom evropskog Ustava na referendumu u Francuskoj i početkom finansijske krize 2008. većina evropskih socijaldemokratskih partija izbjegava suštinske teme društvene nejednakosti, poreske politike, javnog sektora i bankarske odgovornosti.

Kulturološki i (pseudo)ideološki gledano, oči evropske lijeve javnosti su više uprte u Slavoja Žižeka, Gretu Tunberg, krvi žedne i militaristički raspoložene a ,,zelene“ Analene Berbok, nego li na primjer Varufakisa koji često plasira nepopularna mišljenja, dok su Melanšon, i ostali jedva vidljivi. Ovakva ,,lijeva konkurencija“ ne može ugroziti evropsku sklonost eksploatatorskoj ,,aristokratiji“ i tradicionalno jaku desnicu.

Danas možemo reći da je, poslije Italije, i švedska Vlada u desnoj zoni poliitčkog spektra. U pitanju je koalicija Umjerene stranke, Demohrišćana, Liberalne stranke i Švedskih demokrata. Kurs nove švedske Vlade biće dominantno u tvrdom stavu prema migrantima. Ostale vrijednosti, neće biti ugrožene.

Na globalnom nivou je ista situacija:  lijevo su prepoznati Berni Sanders, Aleksandra Okasio Kortez i legitimniji su od Silve, Čaveza, Moralesa ili bilo kog latinoameričkog socijaliste. Zemlje poput Kube, Venecuele, Vijetnama, više su na radaru i udaru zbog njihovog nefleksibilnog odnosa prema potrebama građana u XXI vijeku i ljudskim pravima (iako je Kuba nedavno pokazala senzibilitet i prema LGBTQ osobama), nego li što će im se priznati lijeva, pogotovo antikapitalistička i antiimperijalna pozicija.

Oni koji baštine evropske vrijednosti, u neprestanom su čudu kako se kontinuirano stvaraju desni, te populistički režimi u Evropi, nikako ne postavljajući pitanje kako je moguće da za to postoji toliko prostora. S jedne strane desnica dolazi sa populizmom kao odgovor na česte krize koje izazivaju zahtjevi evropske agende prema nacionalnim državama u Evropi. S druge strane, desne Vlade koje se konstituišu u pojedinim zemljama, ugrožavaju neke univerzalne vrijednosti (prava žena, nacionalnih manjina, LGBTIQ osoba), ali nisu u koliziji sa evropskom agendom.

Posledni primjer zazuzimanja brijega vlasti, od strane desničara u Italiji, potvrđuje navedeno. Desno raspoloženje u Italiji uzdiglo se na krilima nezadovoljstva u doba pandemija COVID19, kada smo mogli da vidimo kako se pale zastave Evropske Unije na ulicama Italije, ali i nezadovoljstva zbog nektiričke proNATO poltiike Italije do početka rata u Ukrajini. Ovo nezadovoljstvo nejviše je generisao i artikulisao, Mateo Salvini dobijajući veliku popularnost, međutim, ispostavilo se da je Meloni popularnija.

Iako je po pitanju Meloni, zvanična Evropa bila veoma zabrinuta, pogotovo što su njeni koalicioni partneri Salvini i Berluskoni više proruski profilisani, ona je ipak poslala poruke kojima uvjerava američku administraciju u potpuni kontinuitet sa atlantističkim, antiruskim i antikineskim stavom. Istovremeno, Evropskoj uniji je poslata poruka da ne brine po pitanju javnog duga. Time je Meloni po obje tačke osujetila svoje manje saveznike, Berluskonija i Salvinija, koji su flertovali s proruskim sentimentima i bezbrižnim trošenjem javnog novca.

Na taj način, makar u ovim oblastima, Meloni se pokazala više oportunista nego li desničar ali i, kako piše Lorenzo Marsili za Gardijan, kao ,,prvi evropski imitator američke republikanske partije“ koji neće zadirati u komfor političkog establišmenta.

Takođe, i po sastavu Vlade koja je dogovorena za famoznih jedanaest minuta, spisak ministara koje je Meloni izabrala odražava njenu želju da umiri partnere izvan Rima zabrinute zbog dolaska šefice jedne krajnje desničarske stranke na čelo vlade.

Imena poput Đankarla Đorđetija, predstavnika umjerenog krila Lige za Sjever i ministara u vladi Marija Dragija, koja je itekako bila prihvaćena od strane EU; te bivšeg predsjednika Evropskog parlamenta Tajanija, pokazuju da Meloni obećava evroatlanski kontinuitet i daje, kako kaže Manfred Veber, predstavnik Evropske narodne partije (demohrišćani i konzervativci) „garanciju za proevropsku i atlantističku Italiju“.

Dakle, čini se da ni Evropska unija ne brine o vrijednostima sve dok se ne dovodi u pitanje primarna EU agenda i, naravno ono što bi trebalo ljevica da napada – status quo i establišment.